آیا نخبگان فقط برای «پول» مهاجرت می‌کنند؟ / هشدارهایی که شنیده نمی‌بشود

به نقل از تجارت‌نیوز، ابراهیم رئیسی امروز به مناسبت ۱۶ آذر، روز دانشجو به دانشگاه شهید بهشتی رفته می بود. او در جمع دانشجویان این دانشگاه تراز اول سرزمین، به طور ضمنی از مهاجرت نخبگان انتقاد کرد. او «بدون تعارف»، یکی از شاخص‌های نخبگی را «وطن‌دوستی» دانست و از دانشجویان سوال کرد: «نخبگی اجازه می‌دهد که خدمت به سرزمین را رها کنید و به این بهانه که فلان جا مقداری زیاد تر به من پول می‌دهد بعد به آنجا بروم؟»

رئیس‌جمهور در حالی این سخنان را نقل کرده است که پژوهش‌های اجتماعی مشخص می کند، مهاجرت دانشجویان و فارغ‌التحصیلان از سرزمین پنج علت مهم دارد که تنها یکی از آنها اقتصادی است؛ آن هم به شیوه سیاستگذاری و اداره امور اقتصادی سرزمین بازمی‌گردد نه لزوما دریافت پول زیاد تر. یقیناً همین مورد نیز می‌تواند حق هر فردی اعم از نخبه یا غیرنخبه باشد. ضمن این که اساسا مهاجرت به معنی عدم علاقه به وطن نیست.

از بی‌ثباتی اقتصادی تا شیوه حکمرانی

رصدخانه مهاجرت ایرانیان سال قبل، نتایج پژوهشی را در این مورد انتشار کرد. این پژوهش در بین چهار گروه انجام شده می بود که عبارت بودند از: «دانشجویان و فارغ‌التحصیلان»، «استادان، محققان و پژوهشگران»، «پزشکان و پرستاران» و «فعالان استارتاپی». 

امروز رئیسی مهمان دانشجویانی می بود که در گروه نخست قرار می‌گیرند و نزدیک‌ترین قشر به گروه آخر می باشند (حتی احتمالا هم‌پوشانی هم داشته باشند). اما این دو گروه به چه دلایلی مهاجرت می‌کنند؟

دانشجویان و فارغ‌التحصیلان

پنج علت این گروه برای مهاجرت به ترتیب اهمیت عبارت هستند از:

۱- بی‌ثباتی اقتصادی سرزمین (تاثییر تغیرات اقتصادی ناشی از تحریم و تورم)

۲- شیوه حکمرانی و مملکت‌داری، 

۳- ناامیدی نسبت به آینده، 

۴- امید به زندگی بهتر در خارج از سرزمین،

۵- حالت آزادی‌های اجتماعی و فرهنگی. 

فعالان استارتاپی

فعالان کسب و کارهای نوپا (استارتاپ‌ها) نیز به ترتیب به این دلایل تمایل به مهاجرت دارند:

۱- ناامیدی از اصلاح امور سرزمین، 

۲- آینده مبهم و عدم امکان برنامه‌ریزی بلند‌زمان (بی‌ثباتی)، 

۳- شیوه حکمرانی و مملکت‌داری، 

۴- تامین حالت رفاهی و معیشتی مناسب، 

۵- امکان شاد زندگی کردن. 

دلایل مهاجرت در بین دیگر گروه‌های اجتماعی

بر پایه پژوهش رصدخانه مهاجرت، «پزشکان و پرستاران» نیز به ترتیب به پنج علت «بی‌ثباتی اقتصادی و اجتماعی»، «کیفیت زندگی بهتر در خارج از سرزمین»، «شیوه حکمرانی و مملکت‌داری»، «افت قیمت پول ملی در برابر ارز‌های بین‌المللی» و «درآمد پایین» مهاجرت می‌کنند. 

در گروه «استادان، محققان و پژوهشگران» نیز ۵ عامل «بی‌ثباتی اقتصادی»، «عدم با لیاقت‌سالاری»، «سطح درآمد و تناسب آن با هزینه‌ها»، «امکان شاد زندگی کردن» و «سلامت اخلاقی جامعه» علتمیل به مهاجرت خواهد شد. 

این نتایج مشخص می کند که هر چند دلایل اقتصادی بدون شک در تصمیم اقشار گوناگون ایرانیان به مهاجرت موثر است اما تنها علت نیست.  

تمایل ۴۰ تا ۵۳ درصدی به مهاجرت

این پژوهش، آماری نیز از درصد میل به مهاجرت در بین گروه‌های گوناگون انتشار کرده است که قابل تامل می باشند. در هر چهار گروه، تراز این شاخص بیشتر از ۴۰ درصد بوده است. تمایل به مهاجرت ( به‌صورت زیاد زیاد) در بین گروه «پزشکان و پرستان» و این چنین «استادان و محققان» از گروه‌های دیگر بالاتر است. این شاخص برای گروه‌های «دانشجویان و فارغ‌التحصیلان» و «استارتاپی‌ها» در تراز ۴۰ درصد است. 

به طور کلی، در نزدیک به ۴۰ تا ۵۳ درصد افراد در همه گروه‌ها تمایل زیاد بسیاری به مهاجرت دارند. این شاخص برای تنها ۷ تا ۱۱ درصد افراد در سطح «زیاد کم» قرار می‌گیرد. 

علاوه بر این، پژوهش‌های فرد دیگر هم نشان خواهند داد که ایرانیان مهاجر تمایل چندانی برای برگشت به سرزمین ندارند. تجارت‌نیوز چندی پیش به نقل از سالنامه مهاجرت ۱۴۰۱، به یافته‌های موسسه گالوپ در این عرصه اشاره کرد و نوشت، «تنها یک درصد از مهاجران ایرانی میل به برگشت دارند.» این درصد ایران را در کنار کشورهای فرد دیگر همانند قرقیزستان، عراق و بوسنی و هرزه‌گوین، در زمره کشورهایی قرار می‌دهد که کمترین تمایل به برگشت به آنها وجود دارد. 

بی‌توجهی دولت به هشدارها

این چنین آماری، می‌توانند حالت هشدارآمیز سرزمین در عرصه مهاجرت به اختصاصی در بین تحصیل‌کردگان و نخبگان را نشان دهد. با وجود این به نظر می‌رسد برخی مسئولان نمی‌خواهند این هشدارها را ببینند و بشنوند. 

چندی پیش، روح‌الله دهقانی فیروزآبادی معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور در اظهارنظری که برخی رسانه‌ها آن را «شگفت» توصیف کردند، مدعی شد که «آمار مجموعه‌ها، افراد و شرکت‌های مهاجرت‌کننده اکنون اصلاً خطرناک نیست» و « آمار مهاجرت افت خواهد یافت و نشانه‌هایش هم ظاهر شده است.»

امروز نیز رئیس دولت سیزدهم، دلایل نخبگان برای مهاجرت را به «پول زیاد تر» تقلیل داد. در این چنین شرایطی به نظر نمی‌رسد کابینه او برنامه‌ای برای حل مشکلاتی داشته باشد که گروهی از ایرانیان را ناچار به ترک وطن کرده یا می‌کند.  

برای اطلاعات زیاد تر دو گزارش علت مهاجرت ایرانیان اقتصادی است یا سیاسی؟ و نگاهی به آمار مهاجرت ایرانیان را بخوانید.